Türk Adının Anlamı ve Kökeni

“Türk” adı Türk kaynaklarında ilk olarak Orhun Yazıtları’nda zikredilmiştir. Orhun Yazıtları’nı çözen Wilhelm Thomsen kitabelerin en son tercümesinde, “Türk” sözünü “kudret, kuvvet” anlamına alıyor. “Türk” adının önceleri bir şahıs (uruğun başı), sonra bir aile ve nihayet bütün bir uruğ ismi olduğu anlaşılıyor; bu uruğ ehemmiyet kazanıp, diğer uruğları hakimiyeti altına alarak “kağanın” mensup olduğu soya bağlanınca, bu da “devlet kuran, kağana tabi olan” bir zümreyi ifade eden bir mana taşımağa başlamış olmalıdır. Yazıtlarda “Türk” deyince alelade bir kavim, bir grup değil, “kağana itaat eden” bir zümre veya uruğlar birliği kasdediliyor. Bu cihet gözönünde tutulursa, “Türk” sözünün “kudret ve kuvvet” ifade ettiği gibi “törü”sü (yani kanun ve nizamı) olan bir millet manasına geldiğini de ileri sürmek mümkün gibi görülüyor.
Çinlilerin “T’u-küe”lerinin “Türk” sözü ile ilgisine gelince bu hususta son esaslı görüş Fransız sinologu P. Pelliot tarafından ileri sürülmüştür. Ona göre: bu sözü Çinliler Avarlar vasıtasiyle duymuşlardı; bundan ötürü onu Moğolcadaki cemi (çoğunluk) şeklinde yazmışlardır (Pelliot Avarların Moğol olduklarını kabul ediyor); yani “Türk” sözünün Çince telaffuzu “durküt” ve Moğolcası (avarcası) Türküt’dir; “üt, at, it-“Moğolcada çoğunluk ekidir; Türkçe bazı lakaplarda Moğolca çoğunluk şekline rastlandığını Pelliot misallerle gösteriyor; bunlar: Orhun Yazıtları’ndaki “tarkat, şadapit; tegin-tegit, bayagu-bayagut”dır. Bu suretle, Pelliot’un izahına göre, “T’u-gue” şeklinde yazdıkları söz “Türküt” olarak telaffuz edilmiş ve “Türkler” manasında olup, “Türk”ün Moğolca cem’ini ifade etmekedir.

Türk ırkının çok eski olması nedeniyle Türk adının nerden geldiği hakkında birçok iddia ve görüşler ileriye sürmüşlerdir. Buna göre,
-Heredotos’un doğıu kavimleri arasında zikrettiği TARGİTAB‘lar.
-İskit topraklarında doğdukları söylenen TYRKAE‘ler
-Tevratta adı geçen Togarma‘lar.
-Eski Hint kaynaklarında tesadüf edilen TURUKHA‘lar veya THRAK‘lar
-Esiki Ön Asya çivili metinleride görülen TURUKKU‘lar.
-Çin Kaynaklarında MÖ. I.yy’da rol oynadıkları belirtilen TİK veya Dİ‘ler.
Bizzat “Türk” adını taşıyan Türk kavimleri olarak gösterilmektedir.

Türk adına çeşitli kaynak ve araştırmalarda türlü manalar verilmiştir.

İran kaynaklarında Türk sözü “Güzel İnsan” karşılığında kullanılırken, XI. yy’da “Kaşgarlı Mahmut” “Gençlik, kuvvet, kudret ve olgunluk çağı” demek olduğunu belirtmiştir.

XIX. asırda “A.Wambery”nin fikrine göre ise Türk kelimesi “TÜREMEK”ten gelmektedir. “Ziya Gökalp” bunu “TÜRELİ” yani kanun ve nizam sahibi olarak açıklamıştır.

Türk sözünün isim olarak “GÜÇ-KUVVET” manasında olduğu kabul edilmektedir. Tarihçiler ise Türk kelimesinin “Güçlü-Kuvvetli” anlamına geldiğini kabul etmektedirler.

Ayrıca Türk kelimesinin cins isim olarak “ALTAYLI” (Ceyhun ötesi Turanlı) kavimlerini ifade etmek üzere 420 yıllarına ait bir Pers metninde, daha sonradan 515 hadiseleri dolayısıyla “Türk-Hun” (Kudret-li-Hun) tabirleri de geçtiği bilinmektedir.

Türk kelimesinin yazılı olarak kullanılması ilk defa MÖ.1328 yılında Çin tarihlerinde “Tu-Kiu” şeklinde görülmektedir.

Türk adının tarih sahnesine çıkışı MS VI. yy’da kurulan “Kök-Türk Devleti” ile olmuştur. Bundan dolayı Türk kelimesini Türk Devleti’nde ilk defa resmi olarak kullanan siyasi teşekkülün Kök-Türk imparatorluğu olduğu bilinmektedir.

Türk Yurdu anlamında Türkiye adı ise ilk defa Bizans kaynaklarında Orta Asya için kullanılmıştır.